Η Εκάβη Βαλλερά, Διευθύντρια του Δεσμού, γράφει για την Κοινωνία των Πολιτών στην χώρα μας στην Ειδική Έκδοση της Καθημερινής “Η Ελλάδα & ο Κόσμος το 2019”
Αντιμέτωπη με τις κρίσιμες προκλήσεις της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα, η κοινωνία των πολιτών έχει επωμισθεί σημαντικό βάρος της ανακούφισης των κοινωνικών και ανθρωπιστικών αναγκών που συνεχίζουν να προκύπτουν. Παράλληλα, όμως, εξελίσσεται σε μια ζωντανή, δυναμική και δημιουργική πανελλαδική κοινότητα που αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό της πέρα από την κρίση και να αυτο-οργανώνεται.
Η κοινότητά μας συχνά μοιάζει με πολυάσχολο μελίσσι που σφύζει από δραστηριότητα και έμπνευση. Παραδοσιακοί οργανισμοί ανανεώνονται και διευρύνουν τη δράση τους για να υπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά τις ευάλωτες ομάδες που υποστηρίζουν. Τα κοινωφελή ιδρύματα καλλιεργούν πλέον σταθερά τη μετατόπιση της έννοιας της προσφοράς από την κλασική φιλανθρωπία στη σύγχρονη αντίληψη για την ουσιαστική ενδυνάμωση των φορέων μέσα από συνέργειες και διάλογο, με το βλέμμα στραμμένο στον μακροπρόθεσμο θετικό αντίκτυπο για την κοινωνία εν γένει.
Νέες πρωτοβουλίες που αναδύθηκαν μέσα από την κρίση, όπως ο ίδιος ο «Δεσμός», αναπτύσσονται πλέον πέραν αυτής. Αναζητούν μακροπρόθεσμες λύσεις, παρέχουν απαραίτητες υπηρεσίες τόσο για δωρητές όσο και για τους ίδιους τους φορείς, λειτουργούν με διαφάνεια και νοοτροπία που πριμοδοτεί καινοτόμα εργαλεία, πρωτοποριακές πρακτικές, και συνέργειες. Πολλές ακόμα grass-roots δράσεις μικρής κλίμακας που καλύπτουν ανάγκες του άμεσου περιβάλλοντός τους, ξεπηδούν καθημερινά σε γειτονιές και παρέες.
Οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις μας χτυπούν την πόρτα. Εμφανίζονται σταδιακά πιο πρόθυμοι να ενημερώνονται για τις πραγματικές ανάγκες των φορέων, με ενδιαφέρον για καίριες παρεμβάσεις. Αναζητούν καθοδήγηση, θέτουν όρους αξιοπιστίας και μέτρησης αντικτύπου, συνεργάζονται υπεύθυνα και ουσιαστικά με τους κοινωφελείς φορείς.
Η κοινωνία των πολιτών όμως δεν είναι ένα κλειστό σύστημα φορέων. Αποτελείται και από τις χιλιάδες πολίτες, όλων των ηλικιών, που έχουν διάθεση συνεισφοράς προς τον συνάνθρωπό τους. Τον Ιούλιο, η ανταπόκριση του κόσμου από τις πρώτες κιόλας ώρες της τραγωδίας στο Μάτι και την Ανατολική Αττική, τόσο σε βασικά είδη όσο και σε εθελοντές, ήταν συγκλονιστική – και ενδεικτική ότι το κοινωνικό αίσθημα για ενεργή συμμετοχή στα κοινά ωριμάζει.
Το καλοκαίρι, ο ΟΗΕ υποδέχθηκε την Ελλάδα στο σύνολο των χωρών που δεσμεύονται με εθνικό σχέδιο να υιοθετήσουν την ατζέντα του 2030 για τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs). Στον πυρήνα τους, οι SDGs έχουν την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, την οικουμενική πρόσβαση σε βασικά αγαθά και την προώθηση της περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμης ανάπτυξης.
H κοινότητά μας έχει σωρεύσει κεφαλαιώδη εμπειρία και βέλτιστες πρακτικές, απέναντι σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών προκλήσεων και προβλημάτων. Χαρτογραφεί το πεδίο καθημερινά, αναπτύσσει και κεφαλαιοποιεί τεχνογνωσία, δημιουργεί δίκτυα, αυτο-αξιολογείται. Επί της ουσίας, καλύπτει κενά στην πρόνοια για ηλικιωμένους, παιδιά, ανασφάλιστους, άνεργους, άτομα με ειδικές ανάγκες, πρόσφυγες και μετανάστες, ενισχύει νοσοκομεία και σχολεία, αναλαμβάνει δράσεις για το περιβάλλον, τον πολιτισμό, αλλά και έκτακτα περιστατικά. Παράλληλα, συνεχίζει να αναπτύσσει δεξιότητες αυτο-οργάνωσης και αυτο-ρύθμισης, για να καταφέρει να ανταπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες της κρίσης, αλλά ταυτόχρονα για να είναι καίρια και αποτελεσματική πέραν αυτής. Παρ’ όλ’ αυτά, ακούγεται στο δημόσιο διάλογο κυρίως σε περιπτώσεις που αναδεικνύονται φαινόμενα αδιαφάνειας και κακοδιαχείρισης.
Η πολιτεία μπορεί να συμβάλλει ώστε η κοινωνία των πολιτών να γίνει πιο αποτελεσματική στο μέλλον. Χρειαζόμαστε ένα ευνοϊκότερο νομικό και φορολογικό πλαίσιο που να δημιουργεί κίνητρα για προσφορά εκ μέρους της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Κατ’ ελάχιστον, προέχει η άρση των αντικινήτρων. Μέχρι το 2014, κάθε επιχείρηση όφειλε ΦΠΑ εάν δώριζε αδιάθετα αλλά απαραίτητα είδη, προς κοινωφελή σκοπό. Ο «Δεσμός» πρότεινε νομοθετική ρύθμιση, που ψηφίστηκε από την τότε Βουλή, η οποία απαλλάσσει τις εταιρείες από τον ΦΠΑ για τις δωρεές ειδών τους κατάλληλων για χρήση, αλλά ακατάλληλων προς πώληση, επιτυγχάνοντας την πιο προοδευτική πολιτική για τις δωρεές σε είδος στην Ευρώπη.
Εξίσου καίριας σημασίας είναι η δημιουργία μίας αξιόπιστης εθνικής βάσης δεδομένων για τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών και το έργο τους, που θα μας επιτρέψει να χαρτογραφήσουμε και να αξιολογήσουμε όλο το φάσμα των φορέων, αλλά και τις ανάγκες που καλύπτουν.
Συνδυαστικά, ένα σαφές νομικό πλαίσιο για την συνεισφορά εθελοντικού χρόνου, θα απενοχοποιήσει την αφιλοκερδή συμβολή σε κοινωφελείς σκοπούς και θα αξιοποιήσει την κρίσιμη μάζα ανθρώπων που επιθυμούν να ενεργοποιηθούν για το κοινό καλό. Το όραμα να καλλιεργήσουμε τη συνείδηση ενεργού πολίτη στις νεότερες γενιές θεμελιώνεται με το καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Νοιάζομαι και Δρω” που μέχρι σήμερα έχει εμπνεύσει 40,000 μαθητές σε όλη την χώρα να αλλάξουν στάση ζωής και νοοτροπίας, μέσα από δράσεις εθελοντισμού και αλληλεγγύης καθημερινά.
Στο διάλογο για την ευρύτερη εθνική στρατηγική για κοινωνική ευημερία, η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι απαραίτητη ώστε να αξιοποιηθεί στο μέγιστο τόσο η κεκτημένη γνώση της όσο η δυνατότητα προσφοράς της, σε μία περίοδο όπου η δημοσιονομική στενότητα θα συνεχίσει να θέτει όρια στην κρατική παρέμβαση.